کتابی درباره شخصیت و قیام زید بن علی علیه السلام
درباره شخصیت و قیام زید بن علی علیه السلام، کتابها و آثار زیادی تالیف شده است، هر چند بیشتر آثار درباره این شخصیت تاثیر گذار تاریخ اسلام از نویسندگان و بزرگان زیدیه بوده، اما نویسندگانی از امامیه و اهل سنت نیز دست به قلم برده و درباره زید بن علی علیه السلام و قیام او کتابهایی نوشته اند.
یکی از کتابهای نسبتا جامعی که به زبان فارسی درباره شخصیت و قیام زید بن علی نوشته شده، کتاب «شخصیت و قیام زید بن علی (ع)، تالیف سید ابوفاضل رضوی اردکانی» است .
در ادامه به معرفی این اثر به صورت مختصر می پردازیم:
بررسی شخصیت و قیام زید بن علی در اثر رضوی اردکانی
جناب آقای سید ابو فاضل رضوی اردکانی نویسنده کتاب حاضر، با اعتقاد به اینکه نهضت انبياء و ائمه عليهمالسلام و پيشوايان بزرگ اسلامى، هميشه سرمشق و درس آموزندهای براى تودههای مسلمان بوده است، این نکته را انگیزهای برای خود دانسته تا زندگانى و قيام حضرت زيد بن على علیهماالسلام را به طرز شايسته و دقيق در یک کتاب مستقل بررسی کند.
او کتاب خود را در هجده فصل تنظیم کرده است که انصافاً از کتابهای کاملی است که با بررسی شخصیت و قیام زید بن علی نگاشته شده است و بهعنوان منبع تحقیقی میتواند قابلاستفاده محققان باشد.
شخصیت زید بن علی
نویسنده در فصلهای ابتدایی راجع به ویژگیهای شخصیت زید، زمان و محل تولد، اخباری از پیشگوییهای پیامبر و امام علی علیهالسلام در مورد زید و قیام او و همچنین در مورد فضایل او نکات مفید و خوبی را بیان کرده است.
فضایل زید بن علی
مؤلف در فصل چهارم کتاب که در مورد فضایل زید هست، علاوه بر تأکید بر این نکته که مقام علمى زيد آنقدر معروف و مسلم بود، كه او را به «عالم آل محمد» و يا «فقيه اهلبیت» ملقب ساخته بودند و بزرگان شیعه و اهل سنت هر دو از زید بن علی به بزرگی یاد میکنند، احادیثی نیز از ائمه اطهار آورده است که از زید بن علی، به نیکو یاد میکنند و او را جزء عالمان و عارفان بیان کردهاند و از احترام خاص ائمه خصوصاً امام صادق علیهالسلام، نسبت به شخصیت زید بن علی آورده است.
مفسر بودن زید، کاتب و راوی صحیفه سجادیه بودن او، تألیفات، شاگردان، مناظرهها و مقام زهد و پارسایی زید از دیگر مباحثی است که نویسنده در فصل چهارم کتاب (فضائل زید بن علی) به آن پرداخته است.
زمینه انقلاب
مؤلف از فصل پنجم کتاب با عنوان «زمینه انقلاب» وارد بخش قیام زید بن علی میشود.
وی در این فصل به اوضاع نابسامان جامعه اسلامی بعد از قیام حضرت سید الشهداء و جنایات فراوانی که دار و دسته بنیامیه مرتکب شدند، اشاره دارد. او قيام بینظیر سرور شهيدان امام حسين علیهالسلام ویاران نمونهاش و به وجود آمدن فاجعه عاشورا و قتل و كشتار و اسارت بهترين فرزندان آدم و زبدهترین دودمان بشريت و بازداشت و ظلمها نسبت به امام سجاد علیهالسلام و بالاخره پيامدهاى خونين حادثه كربلا مانند قيام توابين و مختار و انتقام گران سلحشور و فتنه عبدالله زبير و ديگر جنبشهای آزادیخواهانِ مسلمانان بيدار را ازجمله دلایل اوضاع نابسامان مسلمانان آن روز میشمارد.
او با بررسی اوضاع جامعه و خصوصاً بررسی شخصیت خلیفه معاصر زید که هشام بن عبدالملک فراوان دهمین خلیفه بنی امیه بود و جایگاهی که هشام و برادرزادهاش ولید نزد مردم داشتند، موقعیت قیام زید بن علی را نزد خواننده روشنتر میسازد تا خوانندگان با دانستن شرایط اوضاع حکومت و افرادی که در آن زمان قدرت را به دست داشتند، تحلیل دقیقتری نسبت به این قیام داشته باشند.
فلسفه قیام
وی در فصل ششم کتاب که با نام فلسفه قیام آمده است، به بررسی علل قيام زید اشاره میکند که علل و فلسفه نهضت قیام زید را میتوان در چند جمله خلاصه کرد:
۱٫ انتقام خون شهيدان خصوصاً قیام خونین کربلا
۲٫ امربهمعروف و نهى از منكر و اصلاح وضع جامعه مسلمين
۳٫ تشكيل حكومت واقعى اسلامى در صورت پيروزى.
مقدمات قیام
در فصل هفتم کتاب که با نام مقدمات قیام، آمده است، نویسنده به شهر کوفه بهعنوان انتخاب زید برای انقلاب و میعادگاه مجاهدین اشاره دارد و از چرایی این انتخاب توسط زید و همچنین از مراقبتهای شدید و تحت نظر گرفتن وی از جانب عمال حکومت مینویسد. نویسنده در چرایی انتخاب شهر کوفه برای انقلاب و قیام مینویسد:
۱ – كوفه مركز شيعيان و طرفداران على عليهالسلام و فرزندان او بود و آنان به خاطر اين طرفدارى و حمايت بیدریغ خويش نسبت به اهلبیت پيامبر پيشاپيش حوادث و مبارزات خونين بودند، قيام سليمان بن صرد و مختار و بعضى جنبشهای ديگر در كوفه بود؛ و آنان در اين راه کشتهها داده و خسارات فراوانى ديده بودند و روح انتقام هنوز در آنها زنده است.
۲ – آشنايى كامل زيد نسبت به كوفيان و آشنايى مردم نسبت به زید علیهالسلام چون او همانند جدش امیرالمؤمنین كه از مدينه براى رهبرى و ارشاد مردم به كوفه آمد و آنجا را مركز فعالیتهای خويش قرارداد، زيد هم چند سال در كوفه به رهبرى فكرى و علمى و بيدار كردن مردم مشغول بود و افراد زيادى نسبت به او ارادت و عشق میورزیدند.
۳ – نامههای زيادى كه از طرف مردم كوفه در مدينه به دست زيد رسيده بود و او را دعوت به قيام و انقلاب و رهبرى خويش كرده بودند، زید علیهالسلام خود را در قبال اين نامهها و درخواستهای پیدرپی مردم كوفه مسئول میدید و او همانند جدش امام حسين عليهالسلام به استغاثه ملت ستمديده پاسخ گفت و ازاینجهت كوفه را براى قيام از جاهاى ديگر ترجيح میداد.
۴ – روح سلحشورى و غيرت در عراقیها و آمادگى آنان براى پيكار با بنى اميه و دشمنان خاندان رسالت نيز علت ديگرى بود كه زید علیهالسلام در آنجا نهضت زيد را شروع كند.
زيد بن على عليهماالسلام سالها در پى فرصت مناسب بود كه با قيامى عظيم و نهضتى مردانه ريشه ظلم را قطع كند و بوزينگان اموى را از مسند جدش رسولالله پائين بكشد، او احتياج به كمك و يارى مردم داشت، او به مردانى ازخودگذشته و فداكار محتاج بود تا بهوسیله آنان يك نيروى عظيم بنیانکن و قوى به وجود آورد و چون سيلى خروشان شجره خبيثه دودمان بنیامیه و ستمكاران حاكم را از بن برکند؛ و با آن ناملايماتى كه از دشمن ديده و اذیتهایی كه به او و خاندان پيغمبر و شيعيان پاك رسيده، هماکنون وقت مناسب است كه زید علیهالسلام جهاد تاريخى خود را شروع كند و وعده رسول خدا و ائمه اطهار جامه عمل به خود پوشد.
هماکنون كه شيعيان و بزرگان عراق پشتيبانى بیدریغ خويش را نسبت به او اعلام داشتهاند، ديگر وظيفه زيد مشخص میشود و آرزوى ديرينه او كه عبارت از پيروزى بر دشمنان حق و با شهادت درراه خدا، محقق گردد. ديگر با مرگ باعزت يا زندگى باشرافت اين تنها راه اوست.
آرى زيد بن على عليهماالسلام تصميم نهائى و قطعى خود را گرفت و به پيروان خود صریحاً فرمود، من آماده نبرد درراه خدا هستم.
بررسی قیام
مؤلف کتاب در فصل هشتم به بررسی قیام، نحوه وارد شدن زید به کوفه، فرستادن افرادی به شهرها و قصبات برای اخذ بیعت بازید و همراهی با قیام او، شخصیتهای معروفی که به زید پیوستند و همچنین به تاریخ شروع قیام، تعداد یاران زید و سه روز جنگ و درنهایت شهادت زید در میدان نبرد اشاره دارد.
شهادت زید و حوادث بعد آن
مؤلف در فصلهای بعدی به حوادثی که بعد از شهادت زید اتفاق افتاده اشاره دارد و دراینباره به اتفاقات و حوادثی که در مورد جنازه زید، آتش زدن جنازه او، بریدن سر او و فرستان سر به شام اشاره میکند. همچنین در فصلی جداگانه به متأثر شدن امام صادق علیهالسلام از شهادت زید پرداخته است.
علل شکست قیام و نتایج آن
از فصلهای مهم کتاب میتوان به فصل دوازدهم و سیزدهم کتاب حاضر اشاره کرد که نویسنده در آن به «علل شکست قیام» و همچنین «نتایج قیام» اشاره دارد.
وی علل شکست قیام را وجود ارتش عظيم شام در عراق و خصوصاً کوفه، وجود تعداد زيادى از جاسوسان و عوامل نفوذى دشمن در ميان انقلابيون، اختلاف آراء و عقايد مسلمانان ویاران زید در مسئله خلافت خلفای راشدین، خیانت مردم کوفه و كمك نكردن مردم كوفه در بحبوحه نبرد، شروع دعوت عباسیان و مسئله امامت و شركت نكردن امام صادق عليهالسلام در قيام را نامبرده است.
مؤلف همچنین از نتایج قیام زید بن علی به سقوط امویان، الگو شدن زید برای قیامهای بعدی شیعیان مانند قیام نفس زکیه و قیام محمد بن ابراهیم طباطبا و نهضت ابوالسرایا، قیام یحیی بن عمر و تشکیل حکومت زیدی در یمن و همچنین تشکیل حکومت علوی در طبرستان اشاره میکند.
فرقه زیدیه، اعتقادات و …
از فصل سیزدهم تا هجدهم کتاب، نویسنده به بررسی شخصیت خود زید و بررسى و رد روايات قدح و نكوهش در مورد زید، همچنین به ديدگاه علماى اسلام در مورد زید، فرزندان زید، زید و زیدیه، اصول اعتقادات زیدیه، اشتراکات فرقه زیدیه با امامیه و فرقههای زیدیه، فهرستی از کتب زیدیه، اشاره دارد که به علت طولانی نشدن مبحث از ذکر جزییات آن اجتناب میکنیم.
برای مطالعه کتاب، اینجا را کلیک نمایید.